(Chữ “Trủng” theo Từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh ngoài nghĩa là cái mộ lớn xây cao còn có nghĩa là chính, lớn."Nghĩa Trủng" là từ Hán Việt, tương đương "Nghĩa trang" hiện nay, thường là nơi an mộ sau khi đã cải táng. Nghĩa Trủng theo nghĩa của âm Hán Việt là ngôi mộ chung cho những người chết vì làm việc nghĩa).

Cuộc khởi nghĩa Tiên động năm 1884 do Lê Bộ Thượng Thư, sung hiệp Thống Bắc kỳ quân vụ đại thần, tước thuần trung hậu Ngô Quang Bích lãnh đạo đã được nhân dân suốt dọc dải Thao - Đà nổi dậy chống Pháp xâm lược. Lãnh binh Bùi Hữu Khanh ở Xuân Áng được phân công lập phòng tuyến Phía bắc bảo vệ căn cứ Tiên Động. Suốt từ năm 1884 đến 1886 đã diễn ra nhiều trận đánh ác liệt, nhiều nghĩa binh đã hy sinh. Tháng 11 năm 1886 Cụ Bích rút vào Nghĩa lộ nhưng vẫn bố trí một lực lượng do Lãnh Khanh, Tản Dật, Tổng Khảm chỉ huy mỗi đơn vị có gần trăm quân.

Năm 1887 Lãnh Khanh đã cùng các ông Ngô Văn Thân (Tức Hiệp Thân), Ngô Văn Ngọ (tức Đốc Ngọ) và các họ Bùi, Ngô, Nguyễn, Hà, Lê đã quy tập các Liệt sỹ Cần vương. Đứng đầu thân chủ là Đội trụ (tức Nguyễn Văn Trụ quê ở Xuân Lũng, huyện Lâm Thao) và cai mười cùng 103 nghĩa sỹ đã bỏ mình vì nước được gọi là “Nghĩa Trủng”. Hàng năm Gia tộc họ Bùi Hữu trông nom và cúng tế vào chiều ngày 23 Tháng chạp.

Sáng ngày 15 tháng 1 năm Canh Dần (1890), Pháp bắt được Lãnh Khanh cũng Gia quyến và mang chém Cụ tại Ngòi Lao ngày 7 tháng 2 cùng năm. Thi hài được nghĩa quân bí mật chôn cất, sau đưa về quê an táng cách “Nghĩa Trủng” khoảng 300m. Sau đó tại đây giặc còn chém nghĩa sỹ Trình Văn Khương và một số nghĩa quân khác.

“Nghĩa Trủng” được con cháu Họ Bùi Hữu cùng dân làng, các nhà hảo tâm trùng tu phục dựng ngày 03 tháng 02 năm 2013 tức ngày 23 Tháng Chạp năm Nhâm Thìn để tỏ lòng tri ân với các Anh hùng , Nghĩa sỹ hy sinh vì Đất nước.